Wolny czas jeszcze nigdy nie był tak trudny do uchwycenia. Z jednej strony potrzebujemy odpoczynku jak powietrza, z drugiej – coraz trudniej nam naprawdę odetchnąć. W rozmowie z Agatą Bisping z Obserwatorium Trendów dla Kultury sprawdzamy, jak projektować przestrzenie, rytuały i relacje, które sprzyjają prawdziwemu wytchnieniu – i jak wolny czas staje się sprawą publiczną.
Wolny czas do zaprojektowania – jak miasta, technologia i kultura mogą nam pomóc naprawdę odpocząć?
Wolny czas, kiedyś traktowany jako oczywista przeciwwaga dla pracy, dziś staje się przestrzenią badań, eksperymentów i troski. Szczególnie w świecie, w którym sztuczna inteligencja i automatyzacja przejmują coraz więcej zadań, a my sami – trochę z zaskoczenia – musimy na nowo zapytać: czym jest odpoczynek? Jak go chronić? Jak go współtworzyć?
W rozmowie z Agatą Bisping – praktyczką kreatywności i projektowania przyszłości, twórczynią Obserwatorium Trendów dla Kultury KBF – szukamy odpowiedzi na te pytania, przyglądając się danym z raportu „Sposoby spędzania wolnego czasu”, opracowanego przez Monikę Borycką z TrendRadar. To nie tylko dokument badawczy, ale zaproszenie do zmiany myślenia o tym, jak (i gdzie) spędzamy czas, który ma być „wolny”.
Od danych do działania: wolny czas jako zasób do zaprojektowania
„Badania to dla nas nie koniec, ale początek procesu projektowego” – mówi Agata Bisping. Obserwatorium Trendów dla Kultury działa w strukturach Krakowskiego Biura Festiwalowego, badając społeczne, kulturowe i technologiczne zmiany nie tylko po to, by je analizować, ale by tworzyć na ich podstawie konkretne rozwiązania dla organizacji, instytucji i miast.
Raport o sposobach spędzania wolnego czasu to przykład takiego działania. Powstał z połączenia badań ilościowych (na próbie 1000 krakowian) z jakościowymi (15 pogłębionych wywiadów) i analizą trendów. Daje wgląd w to, jak mieszkańcy definiują czas wolny, co robią w jego trakcie i jakie mają wobec niego oczekiwania. Jak pokazuje Bisping, to nie tylko dane – to materiał wyjściowy do lepszego projektowania przestrzeni miejskich, wydarzeń czy oferty instytucji kultury.
Czas wolny to czas, w którym decyduję się nie zarabiać
– mówi jeden z respondentów. To zdanie wybrzmiewa w raporcie jak deklaracja suwerenności.
Park Jordana i inne marzenia – czego chcemy od miejskich przestrzeni?
Zaskoczenie badaczek? Park Jordana. Mimo że znajduje się w jednej części Krakowa, był wskazywany przez mieszkańców z całego miasta jako idealne miejsce spędzania wolnego czasu. Co decyduje o jego atrakcyjności? Dostępna zieleń, infrastruktura sportowa, kawiarnie, amfiteatr, obecność kultury i… możliwość wytchnienia.
Respondenci chcieliby więcej takich przestrzeni – blisko siebie, dostępnych pieszo, sprzyjających zarówno samotnemu relaksowi, jak i wspólnemu spędzaniu czasu. To nie przypadek, że – jak podkreśla Bisping – „forma powinna wynikać z funkcji”. Miasta powinny słuchać mieszkańców, obserwować, jak „wydeptują” swoje ścieżki i pozwolić im współtworzyć przestrzenie, zamiast tylko je urządzać.
Nie przeprojektowujmy przestrzeni. Oddajmy ją ludziom. Zróbmy miejsce nie tylko do bycia, ale też do oddychania
– podkreśla Bisping.
Offline jako luksus: potrzeba cyfrowych detoksów
Paradoks naszych czasów polega na tym, że odpoczynek coraz częściej oznacza odłączenie. Technologie, które miały nas wspierać, coraz częściej przeciążają naszą uwagę i zdolność do regeneracji. W odpowiedzi rosną inicjatywy, które oferują przestrzenie „bez sygnału” – jak kawiarnie bez laptopów, wystawy zakazujące używania telefonów czy festiwale, gdzie znów trzeba rozpalać ognisko i spać pod namiotem.
Czytaj także: Cyfrowe odgracanie, czyli jak okiełznać nowe technologie bez przechodzenia na cyfrowy detoks
„Aby odpocząć od technologii, trzeba ją po prostu odłożyć. Można oddychać 4 na 8 bez aplikacji, która to liczy” – mówi z przekorą Bisping. Ten powrót do prostoty – analogowych rytuałów, kontaktu z naturą, prawdziwego bezruchu – nie jest tylko chwilową modą. To sygnał głębszej potrzeby: wytchnienia, które nie wiąże się z kolejną aktywnością, lecz z prawem do bycia bezczynnym lub bezczynną.
Muzea na jogę, biblioteki na silent disco – redefinicja instytucji kultury
Raport pokazuje, że 20% respondentów (niezależnie od wieku) uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych, choć teatr czy kino tracą na popularności. Instytucje kultury reagują, szukając nowych formatów i sposobów przyciągania odbiorców. Muzea organizują zajęcia jogi, koncerty w słuchawkach czy poranne rejwy – i nie chodzi tylko o modę. To odpowiedź na potrzebę bycia razem, bycia blisko, doświadczania kultury poza tradycyjnymi ramami.
Biblioteki stają się miejscami spotkań, coworkingu, wymiany wiedzy. Ważne, by te przestrzenie były dostępne, bezpłatne i przyjazne – szczególnie dla młodzieży, która potrzebuje nie tylko obecności, ale też współtworzenia. „Bez nadzoru dorosłych” – jak precyzuje Bisping. Autonomia i sprawczość są dziś ważniejsze niż perfekcyjnie zaprojektowana przestrzeń.
Hybryda relacji i komunikacji – szum informacyjny kontra zaufanie
Jednym z wyzwań, które raport ujawnia, jest sposób informowania o wydarzeniach. Wbrew pozorom nie wygrywa Facebook ani Instagram. W badaniach prowadzonych przez Obserwatorium w innych dzielnicach Krakowa okazało się, że młodsi wolą plakaty, ziny, a starsi gazetki sąsiedzkie. Najważniejszy jest kontekst – lokalność, zaufanie do osoby, która przynosi informację i selekcja treści.
Szum informacyjny to wyzwanie dla wszystkich – niezależnie od wieku. Żeby być zaangażowanym, trzeba chcieć być zaangażowanym
– mówi Bisping.
Hybryda – jako połączenie działań online i offline – to dziś nie tylko techniczne rozwiązanie, ale forma budowania relacji. Ważne, by nie była kolejnym kanałem promocji, lecz mostem prowadzącym do realnych spotkań.
Czytaj także: Trendy powinny bazować na obserwacjach. Jak czytać raporty i wyciągać z nich jak najwięcej?
Agata Bisping podkreśla, że projektowanie przyszłości nie oznacza przewidywania jutra. To raczej rodzaj intelektualnej prowokacji – zaproszenie do myślenia inaczej. Do testowania rozwiązań, które nie tylko odpowiadają na obecne potrzeby, ale pomagają tworzyć wspólnoty, przestrzenie, rytuały – a może i nową definicję wolnego czasu.
Spróbujcie czegoś po raz pierwszy
– mówi na koniec.
Bo czas wolny to nie tylko odpoczynek. To też moment, w którym możemy odkryć coś nowego o sobie i o świecie. Ale tylko wtedy, gdy mamy przestrzeń – nie tylko fizyczną, ale i mentalną – żeby to się mogło wydarzyć.
Przeczytaj także:
- Ładujmy się jak baterię telefonu. Jak rozpoznawać wypalenie zawodowe i jak mu zapobiegać?
- Jak korzystać z AI, żeby nie stracić głowy (ani mózgu)? 8 mądrych zasad
- Co robić, żeby zadbać o mózg i skupić się w pracy? – odpowiada specjalistka od mózgu Dominika Pikul
Agata Bisping: buduje rozwiązania wychylone w przyszłość, łącząc trendy, badania i wiedzę akademicką w strategie działania dla firm, organizacji i instytucji. Realizowała projekty m.in. dla ING, 10Clouds, X-Lander, Urzędów Miejskich Wrocławia, Krakowa, Katowic, Dell Technologies czy TPN.
Absolwentka studiów podyplomowych Projektowanie Przyszłości na Uniwersytecie SWPS. Jest wykładowczynią na studiach podyplomowych Trendwatching & Futures Studies na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz doktorantką w Szkole Doktorskiej AGH, gdzie bada przyszłość jako narzędzie budowania innowacji społecznych i partycypacji obywatelskiej.
Praktyczka i trenerka kreatywności. Prowadzi podcasty i webinaria dla Strefy Designu Uniwersytetu SWPS, a także FutureS Thinking Podcast, w którym rozmawia z gośćmi z całego świata o tym, jak projektować przyszłość. Obecnie rozwija Obserwatorium Trendów dla Kultury w KBF i Aptekę Designu – żywe laboratoria rozwiązań dla miast.
***
Sposoby spędzania wolnego czasu to trendresearch, który przygląda się kluczowym tendencjom i nurtom, które mają lub w niedalekiej przyszłości będą mieć znaczący wpływ na sposoby spędzania wolnego czasu. Opracowany przez Monikę Borycką z TrendRadar na zlecenie KBF i OTK raport pokazuje, jak w obliczu licznych kryzysów i szerokiej społecznej transformacji kultura i rozrywka stają się kluczowymi narzędziami w procesie redefiniowania naszego miejsca w świecie.
W raporcie opisano kluczowe motory zmian, które wpływają na społeczeństwo oraz najsilniej wzrastających obecnie trendów i zjawisk w kulturze, rozrywce oraz ekonomii czasu wolnego. Wyodrębnienie 13 głównych trendów wraz z powiązanymi zjawiskami, które opisują szerszą perspektywę zachodzących zmian, daje wgląd w różne aspekty poszukiwania tożsamości w kontekście spędzania wolnego czasu i kultury.
Zidentyfikowane w raporcie megatrendy – od technospołeczeństwa po kulturę wellbeingu – to dziś siły, które mają realny wpływ na transformacje naszych społeczeństw i codzienne życie i to one definiują wspomniane wcześniej 13 głównych trendów. To zjawiska, które nie działają w izolacji, ale wzajemnie się przenikają i wzmacniają, kształtując nowe oczekiwania i zachowania społeczne oraz odpowiadając za szereg istotnych przekierowań w sferze spędzania wolnego czasu.
Przeprowadzona analiza oparta została na różnorodnych metodach badawczych, takich jak desk research, horizon scanning oraz badania terenowe. Dzięki tej wielowymiarowej metodologii raport dostarcza cennych informacji na temat wyłaniających się trendów oraz słabych sygnałów zmian, które mogą sygnalizować początki istotnych kierunków rozwoju w kulturze i społeczeństwie.