W poprzednim artykule opisaliśmy, czym jest Personal Knowledge Management (PKM) i to jak bardzo może ułatwić nasze codzienne funkcjonowanie, chroniąc nas przed szumem informacyjnym. Dziś – ku inspiracji – przedstawimy najpopularniejsze modele i narzędzia zarządzania wiedzą. Sprawdź, z którymi miałeś/łaś już do czynienia lub wybierz coś nowego dla siebie.
Systemy Personal Knowledge Management, czyli systemy Personalnego Zarządzania Wiedzą, znane są od dawna. Korzystali z nich wielcy myśliciele, naukowcy, pisarze, a także studenci, uczniowie i wszystkie inne osoby, których celem było rozszerzenie zasobów swojej wiedzy. Jedni gromadzili rozmaite zapiski w notesach, inni na karteczkach, tworząc swoje „biblioteki myśli”, jeszcze inni tworzyli notatki w formie cyfrowej.
Jaki system zarządzania wiedzą sprawdza najlepiej?
Każdy 🙂 …o ile jest dobrze dopasowany do potrzeb swojego autora/autorki. Bo dobry system osobistego zarządzania wiedzą to taki, który dla danej osoby jest intuicyjny i łatwy w obsłudze, który inspiruje i uczy. Dziś – ku inspiracji – przedstawimy najpopularniejsze modele zarządzania wiedzą (PKM). Być może z części z nich miałeś/miałaś już okazję korzystać? Sprawdźmy!
Commonplace books – najstarszy model zarządzania wiedzą
Jeśli kiedykolwiek posiadałeś/-aś zeszyt, w którym zdarzało ci się zapisywać wszystko, co cię w danej chwili zainspirowało lub zaciekawiło, to prawdopodobnie masz za sobą pierwsze doświadczenia z tzw. commonplace books, czyli jednym z najstarszych modeli osobistego zarządzania wiedzą.
Commonplace book to podręczny notes, służący do gromadzenia różnorodnych zapisków: interesujących informacji, cytatów, pomysłów czy inspiracji. Jedni traktują go jako swój dziennik, inni jako zbiór osobistych mądrości, a jeszcze inni jako zwykły zbiór notatek na konkretny temat. Cele przyświecają im podobne: zapisać, żeby: nie zapomnieć, za jakiś czas wrócić do zapisków i móc się zainspirować oraz uczyć.
Zalety
- Prostota: swoją przygodę z organizowaniem wiedzy z użyciem notatnika możesz zacząć od razu – potrzebujesz tylko zeszytu i długopisu.
Wady
- Wymaga dyscypliny: ponieważ to forma papierowa, notatek nie da się w łatwy sposób przenosić metodą kopiuj-wklej. Dlatego zawczasu warto sobie ustalić, w jaki sposób będzie nam najlepiej zachować spójną strukturę wprowadzania notatek (np. grupowanie tematycznie).
- Trudno przeszukiwać zapiski: z czasem, kiedy notatnik zaczyna zawierać sporo treści, dotarcie do wybranej informacji może być czasochłonne.
- Ryzyko utraty danych: notatnik łatwo zniszczyć lub zgubić.
Zobacz także: How to keep a Commonplace Book
Indeksowane karty i Zettelkasten
System indeksowanych kart jest dość podobny do opisanego wyżej notatnika (commonplace book), z tą różnicą, że informacje nie są zapisywane w zeszycie, ale na oddzielnych kartkach, z których każda ma swój identyfikator. Można porównać je do indeksu w bibliotece – systemu szufladek, za pomocą których możemy wyszukiwać informacje o interesującej nas książce.
Na bazie systemu indeksowanych kart wyrosła metoda Zettelkasten (ang. slip-box, pudełko z notatkami), stworzona przez Niklasa Luhmanna, niemieckiego socjologa i myśliciela. Różnica między Zettelkasten a tradycyjnym systemem karteczek polega na organizacji notatek: zamiast po prostu gromadzić notatki z danego tematu w jednym miejscu, Luhmann od razu tworzył pomiędzy notatkami powiązania w sposób, który dziś możemy porównać do hipertekstu.
Dzięki nim był w stanie swobodnie „surfować” pomiędzy swoimi myślami, wpadając na coraz to nowe pomysły. Zettelkasten nazywał swoim „drugim mózgiem”, dzięki któremu był w stanie napisać ponad 50 publikacji i 600 artykułów naukowych.
„W starym systemie, pytanie brzmi: Pod jakim tematem mam przechowywać tę notatkę? W nowym systemie [Zettelkasten – przyp. MK] pytanie brzmi: W jakim kontekście będę chciał się na nią natknąć ponownie?”
– Sönke Ahrens, How to Take Smart Notes
Zalety
- Bardzo elastyczny system zarządzania wiedzą: nie ma konieczności definiowania konkretnych tematów/notatników, do których będziemy dopasowywali notatki.
- Pozwala na swobodne gromadzenie tematów i zagadnień, bez sztywnych struktur.
- Ułatwia „łączenie kropek”: inspiruje do łączenia myśli z różnych kartek.
Wady
- Wymaga nieco większych inwestycji: przygotowania kartek i organizera.
- Trudno przeszukiwać zapiski: mimo że kartki z notatkami są w jakiś sposób zorganizowane, z czasem może być trudno szybko dotrzeć do tej jednej konkretnej myśli.
- Ryzyko utraty danych: bazuje na papierze, więc nie można zrobić kopii zapasowej.
Zobacz także: Introduction to the Zettelkasten Method
Aplikacje do tworzenia i przechowywania notatek: proste i skuteczne metody zarządzania wiedzą dla każdego
Jednym z cyfrowych sposobów na zorganizowanie swojego systemu osobistego zarządzania wiedzą jest korzystanie z aplikacji do robienia notatek, takich jak m.in. Evernote czy OneNote. Są one proste w użyciu, łatwe do skonfigurowania i bardziej odporne na utratę danych niż formy papierowe, dzięki możliwości synchronizowania notatek pomiędzy różnymi urządzeniami i serwerami zewnętrznymi.
Zalety
- Łatwe do skonfigurowania.
- Możliwość gromadzenia różnorodnych typów treści: tekstów, grafiki, plików muzycznych, filmów i innych.
- Szybkie przeszukiwanie notatek.
- Dostępne z wielu urządzeń, dzięki czemu zyskujemy łatwy dostęp do notatek w każdej chwili.
- Mniejsze ryzyko utraty informacji, dzięki synchronizacji do chmury.
- Możliwość zintegrowania z innymi aplikacjami takimi jak czytniki RSS, dzięki czemu gromadzenie informacji jest szybsze.
Wady
- Hierarchiczna struktura: informacje w aplikacjach organizowane są zazwyczaj w sposób hierarchiczny – notatki znajdują się w notatnikach, a te z kolei są zorganizowane według konkretnych tematów. Dlatego w tym przypadku również warto na początku zastanowić się, jaka struktura będzie dla nas najlepsza.
- Ryzyko zapisywania zbyt wielu nieistotnych informacji: ponieważ robienie notatek w cyfrowych aplikacjach to czasem dwa kliknięcia, może zdarzyć się tak, że będziemy zapisywali w nich dużo informacji o słabej jakości, kopiując treści z Internetu bez zastanowienia się, co dokładnie chcemy zapisać.
Osobiste wiki, czyli zarządzenie wiedzą: poziom HARD
Skojarzenie z Wikipedią jest nieprzypadkowe – osobista wiki to twoja prywatna encyklopedia, w której samodzielnie tworzysz wpisy. Każda notatka, artykuł lub pomysł ma swój unikalny adres URL (czyli jest osobną stroną), dzięki czemu możesz je między sobą linkować. Takie łączenie notatek pozwala łączyć pomysły, tworzyć relacje między tematami i odkrywać na nowo wcześniej zrobione notatki.
Technologie w edukacji i działaniach społecznych.
Osobista wiki może być prywatna, ale nie musi. oMżesz za jej pomocą dzielić się swoją wiedzą tak jak to robi m.in. Andy Matuschak w Evergreen Notes. Wiki możesz zbudować w oparciu np. o WordPress, albo skorzystać z oprogramowania MediaWiki czy TiddlyWiki.
Zalety
- Łatwe łączenie tematów i pomysłów dzięki linkowaniu notatek.
- Łatwe wyszukiwanie informacji.
- Możliwość upublicznienia i dzielenia się wiedzą z innymi.
- Mniejsze ryzyko utraty informacji, dzięki cyfrowej formie i możliwości robienia kopii zapasowych.
Wady
- Wyższy próg wejścia: konfiguracja strony wymaga specyficznych umiejętności technicznych i czasu.
Zaawansowane narzędzia zarządzania wiedzą: Roam Research i Obsidian
W ostatnich latach na popularności zyskuje zaawansowane oprogramowanie stworzone z myślą o systemach osobistego zarządzania wiedzą. Umożliwia ono nie tylko kategoryzowanie i tagowanie notatek, ale także ich dwustronne linkowanie oraz graficzną wizualizację połączeń.
Trzy najpopularniejsze aplikacje tego typu to:
1. Zettlr
Zettlr to narzędzie open source stworzone z myślą o metodzie Zettelkasten. Na pierwszy rzut oka wygląda jak zwykły, przejrzysty edytor tekstu, ale kryje mnóstwo przydatnych funkcji: pozwala łączyć fragmenty informacji za pomocą linków, unikalnych identyfikatorów i tagów, umożliwia wyszukiwanie pełnotekstowe, a także eksportowanie danych w różnorodnych formatach.
2. Roam Research
W Roam Research notatki nie są układane wg hierarchicznej struktury znanej m.in. z Evernote. Dzięki zastosowaniu rozbudowanego systemu tagowania i linkowania każda informacja może być powiązana z innymi, niezależnie od tego, gdzie została zapisana. Dodatkowo każdy tag i każdy link jest jednocześnie stroną. Jeśli więc utworzysz nowy tag w którejkolwiek ze swoich notatek, natychmiast zostanie utworzona strona dla tego tagu.
3. Obsidian
Obsidian jest narzędziem zarządzania wiedzą zawierającym funkcje podobne jak Roam Reseach, z tą różnicą, że gromadzone notatki przechowywane są w lokalnym folderze na twoim komputerze, a nie w chmurze – dzięki czemu masz nad nimi pełną kontrolę: możesz otworzyć je w dowolnym edytorze tekstu i w łatwy sposób zapisać ich kopię zapasową w wybranym miejscu. W Obsidian możemy również wygenerować graf przedstawiający relacje pomiędzy notatkami. Po najechaniu kursorem na notatkę wszystkie powiązane z nią notatki są zaznaczone na fioletowo, a kliknięcie na notatkę przenosi do niej.
Zalety
- Oprogramowanie specjalnie zaprojektowane do zarządzania wiedzą osobistą.
- Zawiera rozbudowane systemy tagowania i łączenia.
- Umożliwia samodzielne tworzenie struktury notatek i „surfowanie” pomiędzy nimi.
Wady
- Wyższy próg wejścia: poznanie danego narzędzia narządzania wiedzą wymaga nieco czasu.
- Roam Research jest narzędziem płatnym i dość drogim (15 USD / miesiąc)
Więcej o tym narzędziu zarządzania wiedzą znajdziesz tu: Obsidian – jak korzystać z narzędzia do zarządzania wiedzą? Poradnik dla początkujących i zaawansowanych.
Zobacz także: Getting Comfortable with Roam
Narzędzia i systemy zarządzania wiedzą: dowiedz się jeszcze więcej!
Oto pięć najbardziej popularnych modeli wykorzystywanych w systemach osobistego zarządzania wiedzą. Każdy ma swoje plusy i minusy, ale też każdy jest elastyczny i możesz go łatwo dostosować do swoich potrzeb.
Jak zacząć tworzyć swój system zarządzania wiedzą? Tego dowiesz się z kolejnego artykułu! Dołacz do naszego newslettera i nie przegap następnych wpisów.
Technologie w edukacji i działaniach społecznych.
W serii o zarządzaniu wiedzą, czyli Personal Knowledge Management (PKM), znajdziesz także:
Personal Knowledge Management, czyli jak stworzyć swój drugi, zapasowy mózg?
To tylko 4 kroki! Jak zacząć skutecznie zarządzać swoją wiedzą?
Obsidian – jak korzystać z narzędzia do zarządzania wiedzą? Poradnik dla początkujących i zaawansowanych