Jak rozpoznać uzależnienie cyfrowe i jak sobie z nim poradzić?

Ponad 50 lat temu w roku 1969 na Uniwersytecie Stanforda z jednego z gabinetów naukowych zostaje wysłana pierwsza wiadomość e-mail. Od tego czasu następuje początek ery cyfrowej, ery rozwoju nowych technologii, mobilnych urządzeń cyfrowych, sztucznej inteligencji. Cyfrowa zmiana społeczna dzieje się na naszych oczach, a jej niechcianym „produktem” są nie tylko osoby wykluczone cyfrowo, ale również ci, którzy od nowych technologii są uzależnieni. 

Z najnowszych danych przygotowanych przedstawionych przez Data Reportal – Global Digital Insights wynika, że 84,5 proc. Polaków między 16 a 64 rokiem życia korzysta z Internetu, (prawie 32 mln Polaków) a 68,5 proc. posiada aktywne konta na portalach społecznościowych w większości przypadków zainstalowanych na urządzeniach mobilnych (Digital in Poland: All the Statistics You Need in 2021 — DataReportal – Global Digital Insights).

Porady nt. cyfrowej higieny w twojej skrzynce

Zebrane wyniki badań ukazują, że Polacy przeciętnie korzystają z Internetu sześć godzin i trzy kwadranse dziennie, z czego pełne dwie godziny używają social mediów, ponad godzinę dziennie czytają wiadomości internetowe oraz słuchają muzyki. Tylko w ciągu ostatniego roku polskich użytkowników Internetu przybyło o 1,3 mln (wzrost rok do roku o 4,4 proc.) a korzystających z portali społecznościowych o 2,5 mln osób (wzrost rok do roku o 10,5 proc.).

Dynamiczny rozwój techniki komputerowej, telefonii komórkowej i zaangażowanie coraz większej liczby osób w korzystanie z komputera i sieci, w tym z mediów społecznościowych, przyczyniają się do gwałtownych przeobrażeń rynku pracy, polityki, gospodarki czy edukacji, jak również powodują lawinowe narastanie problemów związanych z niewłaściwym wykorzystaniem zasobów sieci (cyberprzemoc, seksting, patotreści, pornografia w Internecie).

Jednym z negatywnych konsekwencji gwałtownego rozwoju technologicznego jest również szybki wzrost liczby osób wykazujących objawy uzależnienia od nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. 

Czym jest uzależnienie od nowych technologii?

Na dzień dzisiejszy brak jest oficjalnej nazwy dla tego zjawiska. W specjalistycznej literaturze przedmiotu funkcjonują takie określenia jak fonoholizm, siecioholizm (netoholism), sieciozależność (netaddiction), cyberzależność (cyberaddiction), internetoholizm, internetozależność, infoholizm, infozależność oraz uzależnienie od komputera – computer addiction.

Wydaje się więc, że określenie

uzależnienie od korzystania z nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych,

choć długie i mało medialne, daje szerokie możliwości i ujmuje problem wieloaspektowo.

Jakie są najważniejsze symptomy związane z uzależnieniem od nowych technologii? Zanim odpowiemy na tak zadane pytanie warto wspomnieć o trzech istotnych cechach naszego mózgu. 

1. Po pierwsze nasz mózg uwielbia zdobywać nowe informacje o bliższym i dalszym otoczeniu (w czasach pierwotnych większa ilość zdobytych informacji zwiększała szanse na przeżycie). 
2. Po drugie korzystanie z nowych technologii sprawia naszemu mózgowi przyjemność, a podczas używania Internetu, telefonu komórkowego czy podczas grania w gry cyfrowe wydziela się dopamina stymulująca nasz ośrodek nagrody.
3. Po trzecie dodać należy, że nasz mózg uwielbia gromadzić zapasy energii, która może zostać spożytkowana w trudnych dla organizmu ludzkiego czasach. Okazuje się, że najmniejsze spalanie energii zachodzi w naszym organizmie wówczas, kiedy robimy coś nawykowo, automatycznie, bezrefleksyjnie. Od silnego nawyku do utraty kontroli nad naszymi działaniami wiedzie bardzo prosta droga.

Symptomy uzależnienia od nowych technologii

Zaburzenie nałogowe dotyczące korzystania z cyfrowych urządzeń ekranowych i Internetu można rozpoznać zwracają uwagę na kilka poniższych symptomów.

1. niezdolność oparcia się impulsom popychającym do określonego zachowania (wystąpienie kompulsji na przykład związanych z uporczywym graniem w gry),
2. poczucie narastającego napięcia pojawiającego się tuż przed rozpoczęciem zachowania (napięcie związane jest z wyraxnym wyrzutem dopaminy do mózgu),
3. przyjemność i ulga doświadczane podczas wykonywania zachowania (ulga dotyczy przede wszystkim redukcji kompulsji),
4. poczucie utraty kontroli podczas wykonywania zachowania (najczęściej objawia się utratą kontroli nad czasem korzystania z nowych technologii),
5. obecność poniższych kryteriów: 

• powtarzające się bezskuteczne próby ograniczenia, kontrolowania lub zaprzestania zachowania,
• wzrost tolerancji: potrzeba zwiększania intensywności lub częstotliwości zachowania, aby osiągnąć pożądany efekt lub też zmniejszenie nasilenia doznań wywołanych przez zachowania o tej samej intensywności co wcześniej, 
• niepokój lub zdenerwowanie w sytuacji uniemożliwiającej podjęcie zachowania: niektóre elementy składowe syndromu trwają dłużej niż jeden miesiąc lub powtarzają się na przestrzeni dłuższego okresu

(za: Lelonek-Kuleta B., (2012). Uzależnienie od czynności – zdefiniowanie pojęcia, specyfika problemu oraz kierunki diagnoz. „Serwis informacyjny NARKOMANIA”, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, 1 (57), s. 13-18.)

W jaki sposób radzić sobie z uzależnieniem od nowych technologii?

 

1. Kontroluj czas związany z korzystaniem z nowych technologii: możesz tego dokonać tworząc własne zasady korzystania z telefonu komórkowego czy Internetu. W tym celu wykorzystać możesz również różnego rodzaju aplikacje kontrolujące i raportujące to, co robisz w Internecie 
2. Buduj alternatywę dla świata cyfrowego: problem z nadużywaniem nowych technologii rozpoczyna się wówczas, kiedy jedynym dostępnym dla Ciebie światem będzie świat cyfrowy. Pasja, hobby, zainteresowanie poza siecią będą przeciwwagą dla Twojej obecności w sieci.
3. Dbaj o bezpośrednie relacje z osobami najbliższymi: jak się okazuje to właśnie dobre relacje z innymi są najlepszym czynnikiem chroniącym przed jakimkolwiek wejściem w problem, również w problem e-uzależnień.  
4. W razie potrzeby szukaj wsparcia u specjalistów: wykorzystaj do tego bardzo profesjonalny portal, na którym możesz znaleźć nie tylko adresy do specjalistów terapii uzależnień, ale profesjonalne opracowania tematyczne dotyczące e-uzależnień oraz innych uzależnień behawioralnych Uzależnienia Behawioralne.

W swojej codziennej pracy związanej z dbaniem o odpowiedni balans między korzystaniem z nowych technologii i świadomym ich nie używaniem pomocne mogą się okazać propozycje przygotowane przez Fundację Dbam o Mój Z@sięg.

Plik w pełnej rozdzielczości dostępny jest tutaj.

Cyfrowa higiena – dowiedz się więcej! 

Powyższy artykuł jest częścią cyklu materiałów nt. higieny cyfrowej z udziałem dr Macieja Dębskiego, który publikujemy na naszym blogu. Zobacz także:

• Jak ułożyć swoje relacje z technologiami – 10 wskazówek nt. higieny cyfrowej
• Jak zapanować nad czasem spędzanym w sieci? [wideo-rozmowa]
• Jak dbać o higienę w cyfrowym świecie? [LIVE Sektor 3.0]