Powszechny dostęp do rozwiązań związanych ze sztuczną inteligencją sprawia, że pojawiają się nowe konteksty i potrzeby. To oczywiście potrzeba regulacji prawnych, ale także potrzeba wyznaczenia wkładu twórczego i zdefiniowania autorstwa. Generatywna sztuczna inteligencja wykonuje nasze zadania, jednakże prawa własności intelektualnej nie są udzielane maszynom, ale osobom. Co w takim razie robić? Na pewno jako twórcy i twórczynie zawsze musimy mieć realny wkład i kontrolę nad tym, co jest tworzone. A to dopiero początek, bo niuansów jest znacznie więcej!
Słuchaj nas na: Spotify | Google Podcasts | Apple Podcasts | YouTube
W kolejnym odcinku naszego podcastu bierzemy na warsztat istotny, a często pomijany temat: prawo autorskie. Jaki jest podział, o co dbać i na co uważać? Pytamy naszą ekspertkę – Aleksandrę Maciejewicz, rzeczniczkę patentową, prawniczkę, współzałożycielkę kancelarii LAWMORE, założycielkę ONDARE legal/business hub. Podcast to jedna część naszej współpracy. Poniżej znajdziecie opracowane odpowiedzi na najbardziej palące pytania, dotyczące prawa autorskiego.
Prawo autorskie w Polsce
Prawo autorskie w Polsce (i nie tylko w Polsce) ukształtowane jest dualistycznie. Na dwóch przeciwległych biegunach leżą: majątkowe prawa autorskie oraz osobiste prawa autorskie.
Osobiste prawa autorskie obejmują:
- Prawo do autorstwa utworu: prawo do uznania twórcy za autora dzieła.
- Prawo do oznaczenia utworu: możliwość oznaczenia dzieła swoim nazwiskiem, pseudonimem lub udostępnienia go anonimowo.
- Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu: prawo do zachowania integralności dzieła oraz jego rzetelnego wykorzystania.
- Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności.
- Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Natomiast autorskie prawa majątkowe dają twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Zgodnie z tymi przepisami, autor traci kontrolę – chociaż nie całkowitą – nad swoim dziełem wtedy, gdy przekazuje wszystkie swoje prawa majątkowe na rzecz innej osoby lub podmiotu, np. poprzez umowę o przeniesienie praw autorskich. W takim przypadku nowy właściciel praw ma pełne uprawnienia do korzystania z dzieła i podejmowania decyzji związanych z jego wykorzystaniem, a autor traci możliwość podejmowania takich decyzji. Jednak autorskie prawa osobiste, takie jak prawo do autorstwa i oznaczenia utworu, nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu i pozostają z twórcą na zawsze. Autor lub autorka mogą się jednak zobowiązać do niewykonywania osobistych praw autorskich w określonych warunkach.
Twórca nie jest zobligowany do zgłaszania gdziekolwiek swoich utworów. Prawa autorskie powstają z mocy prawa i są ochroną automatyczną, która nie wymaga np. rejestracji. Prawa autorskie dają tak zwaną ochronę nieformalną.
Jednak czasem, na przykład dla ułatwienia sytuacji w przypadku potencjalnych konfliktów lub w celach dowodowych, twórca może zdecydować się na odpowiednie udokumentowanie swojej twórczości.
Dokumentowanie procesu twórczego oraz dat powstania utworu może być przydatne, zwłaszcza w przypadku ewentualnych sporów o autorstwo lub pierwszeństwo. Może to obejmować prowadzenie dziennika pracy, zapisywanie wersji elektronicznych z datami modyfikacji, a nawet notarialne poświadczenie daty stworzenia.
Jakie błędy są najczęściej popełniane, jeśli chodzi o korzystanie z czyjejś twórczości lub udostępniania swojej?
Słyszeliśmy o prawie cytatu, słyszeliśmy o podbieraniu pomysłów. Jak jednak możemy przedstawić to, co jest najbardziej mgliste i gdzie dochodzi do największych pomyłek? Mogą to być następujące aspekty:
- brak zrozumienia, co jest chronione prawem autorskim: wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że chroniona jest forma wyrażenia, a nie styl, pomysł czy koncepcja;
- zakładanie, że publikacja czegoś w Internecie, to pozwolenie na dalsze rozpowszechnianie: nawet oznaczenia imienia, nazwiska i źródła nie stanowi, że możemy brać i korzystać;
- niewłaściwe korzystanie z licencji i praw: użytkownicy często nie zwracają uwagi na warunki licencji, pod jakimi dzieło zostało udostępnione, wiele treści jest dostępnych na licencjach Creative Commons, które pozwalają na pewne użycia, ale każda licencja CC jest trochę inna i pozwala na inne działania;
- nieuzasadnione poleganie na prawie cytatu: niektórzy błędnie interpretują prawo cytatu jako wolną rękę do używania dowolnych fragmentów dzieł w każdym kontekście. Prawo cytatu ma jednak swoje ograniczenia i warunki, które muszą być spełnione.
Nie ma ściśle określonych limitów ilościowych dla cytowanego materiału, ale jego zakres musi być adekwatny do celu, dla którego jest używany. Pomocna jest tutaj zasada proporcjonalności. Oznacza to, że ilość i zakres przytoczonego materiału powinny być ograniczone do tego, co jest koniecznie potrzebne do osiągnięcia zamierzonego celu, takiego jak wyjaśnienie, krytyka, recenzja, nauczanie czy analiza naukowa.
Prawo cytatu pozwala na włączanie we własne, niezależne dzieła, urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. – Aleksandra Maciejewicz
Nie powinno dochodzić do sytuacji, w której wykorzystanie cudzego utworu przesłania lub zastępuje twórczość własną osoby cytującej. Przytoczenie większego fragmentu dzieła niż jest to konieczne do wyrażenia myśli czy przeprowadzenia analizy może zostać uznane za naruszenie praw autorskich.
W kontekście prawa cytatu należy również wskazać źródło i autora cytowanego utworu. Prawo cytatu nie obejmuje sytuacji, gdzie cytat byłby wykorzystywany w sposób nierzetelny lub wypaczający intencje pierwotnego dzieła.
Jak powinniśmy dbać o swoje prawa autorskie?
Co zrobić kiedy już coś stworzymy? Czy wystarczy opublikować, podlinkować, zapomnieć? Na pewno warto zadbać o opis swojego dzieła. Stosowanie standardowych formułek do określenia sposobu jego wykorzystania, może być bardzo przydatne, szczególnie dla organizacji. Jeśli chcecie udostępniać swoje materiały i podpowiedzieć co można (i czego nie można) z nimi robić mamy kilka przykładów takich formułek:
- Informacja o prawach autorskich – ta formułka informuje, do kogo należą prawa autorskie i że dzieło nie jest np. na wolnej licencji
„© [Rok] [Nazwa organizacji/Imię i nazwisko autora]. Wszelkie prawa zastrzeżone.” - Ograniczona zgoda na korzystanie – umożliwia innym korzystanie z dzieła pod określonymi warunkami.
„[Nazwa organizacji/Imię i nazwisko autora] udziela zgody na wykorzystanie tego dzieła do celów niekomercyjnych pod warunkiem zachowania informacji o autorstwie i niewprowadzania zmian.” - Dozwolony użytek dla edukacji – precyzuje warunki, na jakich materiały mogą być wykorzystywane w edukacji.
„Materiały te mogą być wykorzystywane do celów edukacyjnych i nauczania bez pisemnej zgody, pod warunkiem podania pełnego oznaczenia źródła i autora.”
Można też skorzystać z gotowych infografik Creative Commons albo innych licencji np. MIT (uwaga jednak na licencje, które uwalniają dzieło do dowolnego użytku).
Przy tworzeniu takich formułek ważne jest, aby były one jasne i precyzyjne, aby uniknąć nieporozumień, co do zakresu dozwolonego wykorzystania dzieła. Organizacje i twórcy mogą dostosować te przykłady do swoich potrzeb, pamiętając o klarowności.
Przeczytaj także
- Podcast (YT): Wspierać, Pomagać i Rozwijać. Przyszłość Pracy z AI
- Artykuł: Darmowa muzyka do filmów, podcastów i reklam – jak ją znaleźć i użyć?
- Wideo: Nigdy więcej błędów w tekście dzięki LanguageTool
- Link niespodzianka: Dokąd prowadzi? Kliknij i się przekonaj!
Aleksandra Maciejewicz: rzecznika patentowa, prawniczka, współzałożycielka kancelarii LAWMORE, założycielka ONDARE legal/business hub. Doradza startupom, naukowcom i przedstawicielom przemysłów kreatywnych. Wykładowczyni i mentorka. Zawodowo specjalizuje się w prawie nowych technologii, w szczególności w health tech i computer sciences. Psycholożka in spe.