Modele biznesowe, które tworzą i korzystają z otwartych zasobów

Wyobraź sobie, że prowadzisz startup albo wypuszczasz właśnie innowacyjny produkt lub usługę społeczną i nie masz dość środków ani profesjonalnego zaplecza dużej firmy… Gdzie będziesz szukał oszczędności i wsparcia?

Dzięki użyciu materiałów (muzyki, filmów, zdjęć, projektów graficznych) na licencjach Creative Commons, które udostępniła społeczność życzliwych twórców, możesz przygotować tanio odpowiednie materiały wizualne bez ogromnych kosztów. Możesz też pójść krok dalej i zaangażować społeczność twórców i Twoich potencjalnych klientów w rozwój Twojego produktu. Kiedy i jak robią to firmy i organizacje, które w swoich modelach biznesowych wykorzystują licencje Creative Commons?

Ogranicz koszty transakcyjne oraz niepewność prawną

Jeśli próbowałeś kiedyś użyć prac chronionych przez prawo autorskie, którymi zarządzają różnego rodzaju pośrednicy (np. firmy sprzedające licencje etc.), to wiesz jak żmudne i drogie potrafi być uzyskanie odpowiednich uprawnień. Licencje Creative Commons od lat upraszczają ten model, skracając drogę pomiędzy twórcą a klientem. Licencje CC mogą pomóc Ci obniżyć koszty transakcji, które w innym przypadku byłoby konieczne za każdym razem, kiedy chciałbyś użyć muzyki, zdjęcia czy muzyki w swojej działalności. Świetnym przykładem tego jest serwis Jamendo z muzyką na CC, od którego możesz wykupić usługę i licencję na odtwarzanie muzyki np. w sklepie lub restauracji (tańszą od opłat dla organizacji zbiorowego zarządzania), ale możesz też skontaktować się bezpośrednio z muzykami, którzy pracują z Jamendo i zapłacić im bez pośrednika. Jeśli masz więcej czasu, możesz odnaleźć muzykę, która pozwala na całkowicie darmowe i komercyjne odtwarzanie np. w Free Music Archive. Takie biznesowe wykorzystanie licencji CC to dopiero początek.

Przyspiesz innowacje i zredukuj koszty marketingu

Używanie licencji CC dla materiałów, które produkujesz i udostępniasz swoim odbiorcom może być skuteczną metodą badań rynkowych i testów, również zanim zaprezentujesz ostateczny produkt. Może to pomóc Ci udoskonalić produkt i zmaksymalizować zyski przy jednoczesnym obniżaniu kosztów marketingu.

Udostępniając projekty na CC, pozwalasz potencjalnym klientom (i partnerom) wypróbować produkt i przekazać Ci swoje uwagi. To proces otwartej innowacji, doskonały, by pozyskać uwagę tzw. Early adopters, którzy mogą wpłynąć na rynek, który chcesz uzyskać. Z drugiej strony, udostępniając projekt i pozwalając na jego adaptowanie możesz zaangażować ludzi w jego rozwój i zbudować entuzjastyczne relacje klientów z produktem. W ten sposób wszyscy stają się partnerami kolektywnego procesu tworzenia czegoś nowego. Ty zaś odnalazłeś międzynarodowy dział Badań i Rozwoju, na który normalnie nie byłoby Cię jeszcze stać. Wykorzystaj tę współpracę i poproś nie tylko i uwagi, ale również recenzje i opinie, które możesz wykorzystać w promocji. Jeśli produkt okaże się sukcesem, będą prawdopodobnie z radości dzielić się tym ze swoim otoczeniem. To najlepszy marketing, o jakim możesz marzyć! W ten sposób działają indywidualni twórcy, jak i firmy. Pisarz Cory Doctorow dzięki zgodzie na zasadach licencji CC na niekomercyjne wykorzystanie swoich książek obserwuje gdzie fani tworzą własne tłumaczenia, a co za tym idzie, na jakich rynkach może również sprzedawać swoje książki. Wielu producentów oprogramowania na licencjach Open Source (o otwartym kodzie źródłowym) i open hardware (sprzętu elektronicznego i otwartych schematach działaniach) działa podobnie. Jednym z największych i najbardziej znanych jest Arduino. To jak społeczność, która kupuje sprzęt z niego korzysta, stale inspiruje pierwotnych twórców do doskonalenia produktów. Dzięki wolnym licencjom przepływ wiedzy i projektów między twórcami a klientami jest równie sprawny co wspólne edytowanie Wikipedii. Podobny model świetnie sprawdza się w crowdfundingu, gdzie obietnica publikacji finansowanego przez nas filmu, gry czy książki, na wolnej licencji, pozwala nie tylko na danie czegoś więcej (tzw. perk) w zamian za produkt, ale oddanie części udziałów w nim społeczności, która ma prawo przerabiać produkt dalej np. kiedy jej się nie spodoba, a nie wyłącznie kupić i skorzystać.

Zwiększ przewagę poprzez bycie pierwszym i bardziej odpowiedzialnym

Zarządzanie własnością intelektualną (IP – intellectual property) to jedna z podstawowych barier podczas wchodzenia na nowe rynki. W ekonomii, IP rozpatrywana jest zwykle jako narzędzie zabezpieczenia rynku przed wejściem konkurencji z zewnątrz, która zagrozi lokalnym biznesom. Działa to na dwa sposoby:

• Po pierwsze uniemożliwia to tobie używanie dóbr pod ochroną IP, a które powinny być dostępne dla wszystkich (zwłaszcza takich dóbr, które powstały z udziałem publicznego finansowania),
• Po drugie, czasem uniemożliwia to również Twoim produktom wejście na dany rynek, kiedy jest to zbyt drogie, by je na nim chronić.

Licencjonując swoje prace na CC będziesz nie tylko przyspieszać wejście na dany rynek, z szansą pozyskania jego części, ale również zwiększysz swoją widoczność poprzez przyjęcie bardziej zrównoważonego, otwartego na społeczność, podejścia. Może to ułatwić budowę bardziej stabilnej i trwałej obecności na rynku. Jeśli Twój produkt jest naprawdę innowacyjny to możliwe, że uda Ci się uzyskać przewagę poprzez pierwszeństwo. To oznacza, że kiedy konkurencja będzie nadal rozważać jak skopiować Twój produkt, Ty będziesz już pozycji, która pozwoli Ci na dalszy rozwój i kolejne innowacje, docelowo utrudniając dogonienie Twojej firmy przez inne.

Wykorzystujące licencje CC gwarantujesz, że Twoje prace będą mogły bardziej swobodnie krążyć i łatwiej trafiać do Twoich potencjalnych klientów. To oczywiście zakłada, że masz ciekawy produkt i zbudowany wokół niego model biznesowy np. usług… Dwa świetne przykłady takich innowacji to gra Cards Against Humanity, jeden z pierwszych wielkich sukcesów crowdfundingowych i serwis The Noun Project, który umożliwia sprzedaż ikon i grafik na licencjach CC, a klientami. Cards Against Humanity sprzedaje fizyczne gry i równocześnie pozwala na ich samodzielny, darmowy wydruk powiększając szybko i tanio bazę swoich fanów na całym świecie. The Noun Project stworzył pierwsze w sieci miejsce dla twórców do sprzedaży grafik wektorowych, znacznie wygodniejsze dla nich i dla klientów od innych platform stockowych, które opcję darmowego wykorzystania na licencjach CC wykorzystuje do promocji.

Ciekawym (i też dostępnym na licencji CC) narzędziem, które pomoże Ci przemyśleć Twój pomysł na biznes i jego otwartość jest Business Model Canvas.

Ryzyko i reputacja

Niektóre z licencji CC otwierają możliwości współpracy i tworzenia sieci składających się z twórców, użytkowników, klientów i partnerów, którzy usprawniają produkt, jego projekt, jego funkcjonalności. Usprawnienia te mogą stać się elementem ostatecznego produktu lub służyć jego rozwojowi np. w formie dodatków. Wybierając między licencjami, które pozwalają lub zabraniają komercyjnego wykorzystania, decydujesz się na to jak wiele z twojego pomysłu na biznes chcesz zaryzykować lub oddać w ręce społeczności. Co ważne, kiedy oznaczasz swój produkt licencją CC, budujesz również swoją reputację: pokazujesz odbiorcom, że jesteś zainteresowany współpracą i komunikacją z nimi. Użycie CC jest nie tylko korzystne z perspektywy prawnej użyteczności i oszczędności, ale również mówić w skrócie zaznaczenie, że „rozumiesz w internety” i chcesz być po stronie użytkowników, których postrzegasz nie tylko jako klientów, ale partnerów i współtwórców. W ten sposób Twoja firma może stać się ważnym elementem szybko zmieniającego się rynku, który szuka nowoczesnych i odpowiedzialnych społecznie rozwiązań.

Jeśli chcesz.

Inspiracją dla tekstu był materiał i artykuł naukowy Open Business Models for the Creative Industries aut. dr Fátima Silva São Simão, prof. Helena Santos, prof. Heitor Alvelos.

Ilustracje: Układ scalony Arduino, aut. Tomasz Mikołajczyk, licencja Creative Commons Zero. Open Business Model Canvas aut. Paula Stacey na bazie Business Model Canvas (lic. CC BY-SA 3.0) aut. Business Model Foundry.