Jak artyści i aktywiści ze społeczności, które są niedostatecznie słuchane i reprezentowane, wykorzystują technologię i memy, by obalić cenzurę algorytmiczną, stronniczość mediów i zapewnić, że ich komunikaty docierają do odbiorców?
Memem w algorytm?
Jak zwrócić uwagę świata na przejawy niesprawiedliwości, kiedy media głównego nurtu są zoptymalizowane pod kątem bezmyślnego klikania? Jak można obalić i obejść cenzurę algorytmiczną, kiedy nikt nie chce, by Twój komunikat został wysłuchany?
Artyści z całego świata znaleźli wiele zmyślnych sposobów na komunikowanie się, nawet kiedy mają do czynienia z ogromną opozycją. Niektóre z ich dzieł sztuki, takie jak łatwe do stworzenia memy, mogą być przerabiane bez końca i szybko rozpowszechniane. Takie kreacje często są urzekające, hipnotyzujące i oparte na uczestnictwie.
Strategie artystów, często w stylu memów, są stosowane przez społeczności, które są niedostatecznie słuchane i reprezentowane, aby zapewnić, że ich komunikaty docierają do odbiorców. Artyści tworzą piosenki, tańce, znaki i banery, które szybko rozprzestrzeniają się na całym świecie, często także w służbie innych ruchów. Takie „taktyki memowe” można pogrupować na wyraźne, choć czasami nakładające się kategorie, które w żadnym wypadku nie mają być wyczerpujące, ale tymczasowe i nieustannie zmieniające się.
Taktyka 1: Pokaż to ludziom wprost
Ta taktyka najlepiej sprawdza się przy presji publicznej i wymaga interakcji osobistych IRL („w rzeczywistym świecie”) lub akcji internetowych, często dokumentowanych w celu zapewnienia szybkiego rozpowszechniania się i dla przyszłych pokoleń.
W 2019 roku chilijski kolektyw feministek Las Tesis przygotował choreografię do występu „Un Violador en tu camino”. Łącząc taniec, kostiumy i śpiew, Las Tesis stworzył zbiorowy dobrze zaaranżowany występ piętnujący przemoc wynikającą z patriarchatu. Filmy i zdjęcia publicznego tańca przyjęły się w cyfrowych mediach na całym świecie i wyzwoliły spontaniczne chęci przetłumaczenia słów piosenki i zaadaptowania ich do różnych kontekstów kulturowych na świecie. W miastach w całej Ameryce Łacińskiej, Europie i Stanach Zjednoczonych ludzie zjednoczyli się, by zorganizować podobne występy.
W Nikaragui w 2018 roku antyrządowe protesty wybuchły z powodu licznych kwestii, takich jak próba prywatyzacji systemów emerytalnych i doprowadziły do represji ze strony rządu, a w następstwie zakazu organizacji wszystkich publicznych protestów. Kiedy fizyczna zbiorowa obecność na ulicach stała się niemożliwa, ludzie używali balonów jako bezpieczniejszego środka wyrażania swojego sprzeciwu.
Balony z napisem „#SOSNICARAGUA” były wypuszczane na ulice, niosąc wieści o oporze i upamiętniając nazwiska tych, którzy zostali zabici w wyniku przemocy ze strony policji. Obiekty te rozpraszały policję, która musiała skrupulatnie przebijać każdy z nich. Hashtag #SOSNICARAGUA stworzył przestrzeń w Internecie dla organizacji, podczas gdy balony symbolicznie zajmowały przestrzeń publiczną.
Nikaraguańska nieheteronormatywna artystka Elyla Sinverguenza przywołała na nowo symbolizm balonów podczas występów organizowanych na wygnaniu w Nowym Jorku, zachęcając przechodniów do wzięcia przypinki i przypięcia wypełnionych barwnikiem balonów do białych uniformów gońca, które nosił, kiedy dostarczał listy z Nikaragui do Chin.
Co było przyczyną powstania w Nikaragui? To plany budowy międzyoceanicznego kanału poprzez sam środek kraju, co spowodowałoby przesiedlenie niezliczonej rdzennej ludności i rolników. Spowodowałoby to również ogromne zniszczenia środowiska poprzez przecięcie największego źródła świeżej wody w Ameryce Środkowej tylko po to, by Chiny miały dostęp do szybszych szlaków żeglugowych bez uzależnienia od Kanału Panamskiego znajdującego się pod kontrolą Stanów Zjednoczonych.
Nowy kanał został sfinansowany z miliardowych środków płynących z Hongkongu. Chociaż projekt utknął na czas nieokreślony w martwym punkcie, ziemie zagarnięte pod budowę nigdy nie zostały zwrócone. Ponieważ ta historia prawie nie została pokazana w światowych mediach, Elyla chciała stworzyć coś, co połączy najbardziej zainteresowane osoby. Zgromadziła świadectwa w formie listów i doręczała je ręcznie mieszkańcom Pekinu żyjącym w hutongach, którzy także mierzyli się z eksmisjami i presją ze strony rządu w związku z koniecznością relokacji z korzyścią finansową dla innych. Ten projekt żyje na stronie internetowej, na której ludzie mogą słuchać listów i czytać je w języku hiszpańskim, angielskim i chińskim i gdzie każdy może odpisać do rodzin w Nikaragui.
View this post on Instagram
Taktyka 2: Schowaj na widoku, czyli steganografia
Ta taktyka najlepiej sprawdza się, kiedy masz do czynienia z cenzurą i inwigilacją. Steganografia to praktyka ukrywania komunikatu na widoku. Słowo steganografia pochodzi od słowa steganographia, które łączy w sobie słowa steganós, które znaczy „ukryty lub schowany” oraz graphia oznaczające „pisanie” – co przywodzi na myśl niewidzialny tusz i ukryte wiadomości. Kiedy wiadomość jest ukryta z użyciem metod steganograficznych, nieświadomy przechodzień nawet nie zauważy, że coś zostało ukryte. Znane powszechnie zaszyfrowane wiadomości lub kody są natomiast zauważalne i nie do rozszyfrowania – zwracają uwagę obserwatora na istnienie tajemnicy.
Artystka Amy Suo Wu od dawna fascynuje się steganografią. W swoim obecnym projekcie badawczym, „Taktyka i poetyka niewidzialności”, przywraca do życia używanie przestarzałych, analogowych metod steganografii o niskim stopniu zaawansowania technologicznego. W swojej książce „Cookbook of Invisible Writing” zebrała szeroki wachlarz technik.
W 2017 roku Suo Wo opracowała sposób na ukrycie radykalnych anarchistycznych i feministycznych tekstów chińskiej feministki i anarchistki z początków XX wieku, He Yinzhen, na modnych ubraniach w stylu streetwear. Wykorzystując dyskretny kod QR, powszechnie występujący w Chinach i noszony jako fizyczna łatka przyszyta do ubrań, pośrednio zapraszała przechodniów do skanowania i pobierania tych rzadkich i zakazanych tekstów, które nawoływały do obalenia podziału płci i kapitalizmu już w 1907 roku. Suo Wo pracuje również nad remiksowaniem i dzieli się swoimi umiejętnościami. Stara się inspirować społeczności do tworzenia swoich własnych poetyckich i zabawnych form komunikacji. Wszystkie te taktyki łączą się w ramach jej pracy jako modne i przyjemne sposoby na pielęgnowanie więzi społecznych.
#MeToo, ryż i królik, 米兔
Internauci w Chinach kontynentalnych są z natury zaznajomieni z grą polegającą na unikaniu cenzorów, ponieważ wiadomości czasami znikają w czasie rzeczywistym. Charakter pinyin – systemu rzymskiego alfabetu do zapisywania chińskich znaków – pozwala tworzyć wiele homonimów, a zatem kiedy przekleństwa są zabronione, w ich miejsce pojawiają się słodkie zwierzątka. Kiedy wymazane zostały wszystkie wzmianki o ruchu #MeToo, ryż i królik, 米兔, stały się nowym skrótem. Kolektyw artystów o nazwie The Future of Memory przygotował zestaw narzędzi pozwalających stawiać opór przed cenzurą algorytmiczną, w którym zebrał wiele sposobów, w jakie ludzie uniknęli cenzury dzięki błyskotliwej grze słów.
W latach 70. XX wieku w Indiach gwałtowny wzrost popularności literatury Dalitów odegrał ważną rolę w powstaniu organizacji Panter Dalitów. Walczyła ona z dyskryminacją kastową i inspirowała się amerykańską partią polityczną Czarne Pantery. Większość ich materiałów nadal nie jest dostępna dla masowego odbiorcy. Archiwum Panter Dalitów zobowiązało się do cyfryzacji pism, magazynów i innych materiałów pochodzących od tego ruchu. Wówczas poeci zapisywali wiadomości na biletach autobusowych i zostawiali je w autobusach tak, by każdy mógł je przeczytać. Co więcej, ten niewielki ruch piśmienniczy rozpoczął format powszechnie zwany dziś jako zin. W późniejszych latach rozrósł się dzięki współpracy z ilustratorami, poetami i artystami z całego świata, których przyciągnęła wizja sabotażu kapitalizmu i cenzury.
Inne przykłady tej taktyki zostały znakomicie wykorzystane przez fanów k-popu w Internecie, przez influencerów z branży beauty na TikToku ukrywających ważne przekazy w tutorialach makijażowych, a także przez aktorkę Jane Fondę, która wykorzystała przychody ze swoich filmów z treningami do sfinansowania ruchu na rzecz praw obywatelskich i innych działań aktywistów. Chociaż nie możemy podać szczegółów ich wszystkich, mamy nadzieję, że zachęciliśmy Cię do działania i wykazania się kreatywnością w sprawach, które są bliskie Twojemu sercu i ważne dla przetrwania i zdolności do rozwijania się Twoich społeczności. Pamiętaj, wspomniane taktyki z użyciem memów są sposobem na inspirowanie każdego z nas. Mają one przypominać nam o zbiorowej sile i kreatywności. Przejmij je i zrób z nich własny użytek!
Oryginalny tekst autorstwa Kiry Simon-Kennedy pochodzi z magazynu Zeitgeister Insytutu Goethego. Został przetłumaczony z języka angielskiego. Oryginał dostępny na zasadach licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa-Na tych samych warunkach (CC BY-SA) 3.0 wersja niemiecka.