Czy wiesz, że jeden na dwunastu mężczyzn to daltonista? Czy taka informacja wpływa na sposób, w jaki projektujesz materiały edukacyjne? Na świecie jest około miliarda ludzi z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, które uniemożliwiają im lub utrudniają korzystanie z zasobów sieciowych. To prawie 15 procent całej populacji! W krajach zachodnich odsetek ten oscyluje w granicach 12-26 procent. Są to różnego rodzaju zaburzenia widzenia, słuchu czy ruchu. O tym jak nauczyć się tworzyć dostępny e-learning dowiesz się z tego tekstu.
Technologie w edukacji. Dołącz do newslettera!
W krajach zachodnich odsetek osób z niepełnosprawnościami oscyluje w granicach 12-26 procent. Są to różnego rodzaju zaburzenia widzenia, słuchu czy ruchu. Często nie zdajemy sobie z nich sprawy, bo mniej niż połowa pracowników dzieli się tą informacją ze swoim przełożonym czy współpracownikami. Dodajmy do tego statystyki pokazujące, że w ciągu najbliższych 30 lat jedna na cześć osób przekroczy 65 lat. Teraz już chyba czujecie jakie wyzwanie stoi przed nami.
Jak twórcy treści cyfrowych są przygotowani na tę falę? Wcale.
70 procent zasobów sieciowych nie jest przystosowana do potrzeb osób starszych i z niepełnosprawnościami. 2/3 stron e-commercowych nie jest dostępna dla olbrzymiej grupy klientów. W działce edukacyjnej sytuacja wygląda jeszcze gorzej. Do niedawna nikt nie poruszał tego tematu zarówno po stronie zamawiających jak i dostawców. W ostatnim czasie sytuacja jednak się znacząco zmienia. Dostępność cyfrowa zaczęła pojawiać się w wymaganiach projektowych i jest monitorowana przez instytucje państwowe.
W jednej z moich poprzednich publikacji opisywałem najpopularniejsze narzędzia, wykorzystywane przy produkcji materiałów e-learningowych. Jedna z czytelniczek słusznie zwróciła moją uwagę na temat dostępności, a właściwie jej braku, zarówno jeśli chodzi o funkcje oferowane przez aplikacje do tworzenia treści, jak i finalnie wytworzone materiały.
Dlatego w tym artykule przybliżę temat Dostępności Cyfrowej (Accesibility). Jest to szerokie zagadnienie, pełne detali technicznych. Nie będę się tutaj na nich skupiał, gdyż znajdziecie mnóstwo zasobów na ten w Internecie. Podzielę się za to z Wami najlepszymi źródłami, pokażę gdzie szukać inspiracji i narzędzi, które mogą Wam pomóc.
Czym jest dostępność cyfrowa?
Dostępność cyfrowa to cecha materiałów cyfrowych, stron i narzędzi online’owych, która sprawia, że wygodnie mogą z nich korzystać wszyscy niezależnie od swoich niepełnosprawności. W najprostszej formie może ona polegać na dobraniu odpowiedniego kontrastu, wielkości fontówczcionek na stronie, dodaniu podpisów w filmie, czy opisów ilustracji i elementów na ekranie. To jednak tylko czubek góry lodowej, która obejmuje też bardzo zaawansowane zagadnienia. Ich celem jest umożliwić normalne funkcjonowanie w świecie cyfrowym osobom niewidomym, głuchym, niepełnosprawnym ruchowo czy intelektualnie.
Funkcje wspierajace dostępność strony Sektor 3.0 dostępne po kliknięciu w czarny symbol oka, który znajduje się po prawej stronie.
WCAG, czyli wytyczne i standardy
Na świecie obowiązuje globalny standard WCAG, który jest podzielony na trzy poziomy zgodności A, AA i AAA (najwyższy). W ostatniej wersji WCAG 2.1 wymienionych jest 78 wytycznych 30 A, 20 AA i 28 AAA. Całość jest podzielona na 4 główne zasady/kategorie, które w szczegółach określają jakie warunki muszą spełniać materiały/strony, aby być „dostępne”.
- Postrzegalność — zasoby muszą być prezentowane w taki sposób, aby były dostępne dla wszystkich naszych zmysłów np. alternatywne opisy do ilustracji, dostępne dla osób niewidomych.
- Funkcjonalność — osoby z niepełnosprawnościami muszą mieć możliwość przeglądania materiałów z wykorzystaniem technologii asystujących typu czytnik ekranu.
- Zrozumiałość — zarówno materiały, interakcje jak i sposób nawigacji po nich muszą być zrozumiałe dla wszystkich.
- Solidność/kompatybilność — materiały muszą wyświetlać się poprawnie na różnych typach przeglądarek i czytnikach.
Przykładowo w zasadzie Postrzegalność, mamy „Kryterium sukcesu 1.1.1 Treść nietekstowa” (Poziom A — najniższy), które mówi:
Wszelkie treści nietekstowe przedstawione użytkownikowi mają swoją tekstową alternatywę, która służy tym samym celom, z wyjątkiem sytuacji opisanych poniżej…”.
Całość jest dokładnie opisana i przetłumaczona, dzięki czemu wiemy jakie wymagania stoją przed naszym projektem, w zależności od jego formy i zaawansowania. Poniższa infografika przybliża kilka punktów z tej listy i pokazuje, co należy robić, aby zwiększyć dostępność naszych materiałów, a czego powinniśmy absolutnie unikać.
Przepisy obowiązujące w Polsce – ustawa o dostępności cyfrowej
W Polsce w 2019 roku została wprowadzona ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Wytyczne w niej zawarte odpowiadają standardowi WCAG na poziomie zgodności AA i obowiązują wszystkie aplikacje mobilne podmiotów publicznych od 23 czerwca 2021 r. Oznacza to, że wszystkie materiały, serwisy i narzędzia szkoleniowe projektowane dla podmiotów publicznych muszą spełniać zasady oznaczone A i AA. Szczegółowe wymagania znajdziecie na stronie rządowej — omówienie wymogów dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych.
Jak dobrze uczyć w sieci? Dołącz do newslettera!
Dostępność cyfrowa w edukacji online
Jak projektować dostępne materiały?
Profesjonalni twórcy treści szkoleniowych mają niesamowity wpływ na polepszenie życia osób z niepełnosprawnościami. Dając im możliwość efektywnego rozwoju, sprawiamy, że stają się bardziej samodzielni. Aby ułatwić nam pracę, wiodąca w branży ekspertka w zakresie projektowania dostępnych materiałów szkoleniowych oraz założyciel i dyrektor eLaHub — Susi Miller, stworzyła eLa (eLearning accessibility) framework.
Jest to specjalny model przeznaczony dla projektantów, który pokrywa wszystkie 50 wytycznych WCAG 2.1 na poziomach A i AA. Dodatkowo zawiera on rekomendacje bazujące na poziomie AAA, materiałach W3C i innych zasobach (typu przewodniki Brytyjskiego Stowarzyszenia Dyslekcji).
Co odróżnia ten model od oryginalnej struktury to dwie rzeczy:
- Język: autorka podjęła wyzwanie i przełożyła techniczne wytyczne WCAG 2.1 na format przyjazny projektantom szkoleń.
- Podział na 6 etapów: z których każdy związany jest z określonym obszarem tematycznym projektowania e-learningu. Są one przedstawione w kolejności zgodnej z procesem opracowywania treści edukacyjnych przy użyciu dowolnego narzędzia authoringowego.
Krok 1 — standardy do rozpatrzenia przy planowaniu projektu, wyborze i konfiguracji narzędzi,
Krok 2 — wytyczne dotyczące wykorzystania grafik, prezentowania treści i tekstu,
Krok 3 — wykorzystanie elementów interaktywnych, nawigacji i sprawdzanie wiedzy,
Krok 4 — materiały audio/wideo, elementy poruszające się po ekranie i wszelkiego rodzaju ograniczenia czasowe,
Krok 5 — wykorzystywania klawiatury, interfejsu klawiatury i czytnika ekranu
Krok 6 — projektowanie materiałów przeznaczonych na urządzenia mobilne, wytyczne odnoście kodowania materiałów, aby były one czytelne dla cyfrowych asystentów.
Polecam Wam obejrzeć webinar z autorką, w którym omawia cały model i temat dostępności szkoleń e-learningowych.
Jak testować materiały edukacyjne pod kątem dostępności?
Gdy stworzyliśmy już prototyp naszego szkolenia, możemy sprawdzić jego dostępność. Mamy na to kilka sposobów.
Pierwszą opcją, która pozwala zautomatyzować część testów, są gotowe narzędzia testowe. Na rynku jest ich coraz więcej. Jednymi z bardziej popularnych są WAVE firmy WebAIM, Axe od Deque czy Google Lighthouse. Jeżeli wykorzystujecie PowerPoint to możecie też skorzystać z wbudowanej funkcji sprawdzającej dostępność materiałów.
Drugą, najpopularniejszą opcją są manualne testy z wykorzystaniem technologii wspomagających wykorzystywanych przez osoby niepełnosprawne takie jak czytniki ekranów (najpopularniejsze rozwiązania tego typu to NVDA (NonVisual Desktop Access) i JAWS (Job Access With Speech), wyświetlacze języka Braille’a czy cyfrowe lupy (ZoomText, SuperNova). Jeżeli uda nam się przejść nasz kurs wykorzystując jedynie klawiaturę, a powyższe narzędzia poprawnie przeczytają nasz materiał, to możemy świętować mały sukces.
Trzecią opcją, która na naszym rynku jest zaskakująco mało popularna, jest zatrudnienie eksperta od dostępności cyfrowej, który sprawdzi przygotowane przez nas materiały. Polecam zajrzeć na Kuźnię Dostępnych Stron.
Czwartą opcją (która niestety nie da nam najlepszych rezultatów) jest sprawdzenie na stronie producenta naszego narzędzia authoringowego informacji na temat wspieranych standardów. Niestety na ten moment wielu czołowych dostawców nie zapewnia wystarczającej zgodności.
Jeżeli nie wiecie, w jaki sposób sprawdzić dane wymaganie zajrzyjcie na tę stronę, gdzie znajdziecie informacje, jak zweryfikować poprawność testów.
Gdzie szukać informacji i materiałów nt. cyfrowej dostępności?
Poniżej dzielę się z Wami najciekawszymi zasobami sieciowymi.
Repozytoria treści o accessibility
Najbardziej rozbudowanym źródłem jest ta biblioteka zawierająca informacje o blogach, publikacjach szkoleniach, społecznościach, wzorcach… Stark’s Public Library – znajdziecie tu wszystko. Drugim moim ulubionym źródłem jest dominKnow. To zbiór bardzo ciekawych publikacji, infografik i inspiracji nt. cyfrowej dostępności.
Publikacje, z których nauczysz się od dostępności cyfrowej
- Digital Accessibility Handbook — to dzięki tej publikacji zainteresowałem się tematem dostępności cyfrowej. Cciekawe statystyki, praktyczne porady i prosty język.
- Designing Accessible Learning Content: A Practical Guide to Applying best-practice Accessibility Standards to L&D Resources — absolutnie najlepsza publikacja dotycząca dostępności cyfrowej dla ludzi projektujących materiały szkoleniowe. Wiele praktycznych porad i przykładów.
- Laura Kalbag’s book Accessibility for Everyone — „dostępnościowy podręcznik”, z którego dowiecie się jak projektować materiały, jak pisać dostępny kod, dobierać kolory i organizować testy.
- Accessibility basics — zestaw artykułów na temat dostępności w edukacji, opublikowanych w Learning Solutions.
- Web Accessibility for Developers — podręcznik dla bardziej technicznych użytkowników i programistów.
Bezpłatne szkolenia nt. cyfrowej dostępności
Introduction to Web Accessibility — darmowy kurs na platformie edX, z którego nauczycie się podstaw dostępności cyfrowej materiałów sieciowych.
Eksperci i ekspertki od dostępności
Poniżej stworzyłem listę osób, które aktywnie działają na rynku i wspierają ideę dostępności cyfrowej. To autorzy i autorki książek, eksperci i ekspertki rynkowe, przedstawiciele i przedstawicielki największych firm.
- Susi Miller
- Laura Kalbag
- Michael Osborne
- Christopher Patnoe
- Michael Vermeersch
- Chris Holloway
- Gigi Etienne
Ciekawostki nt. dostępności cyfrowej
Accessibile Games Database — Baza “dostępnych” gier komputerowych
Mam nadzieję, że udało mi się wprowadzić Was w temat dostępności cyfrowej i zachęcić do jej zwiększania w Waszych projektach. Macie okazję polepszyć świat dla miliarda ludzi na świecie!
Przeczytaj także
? Zamknij oczy i znajdź adres sklepu – o dostępności w sieci
?? E-learning – narzędzia polecane przez praktyków
♿️ Czy polski Internet jest dostępny? Accessibility oczami organizacji społecznych
? Co poza webinarami? Cyfrowe materiały edukacyjne
? Czy Twoje media społecznościowe są dostępne dla wszystkich?
? Czym jest dobra prezentacja i jak ją stworzyć?